Paul Nizan (Fransızca: [nizɑ̃]; d. 7 Şubat 1905, Tours - ö. 23 Mayıs 1940, Recques-sur-Hem, Pas-de-Calais) Fransız filozof ve yazar.
Paris'teki lise yıllarında Jean-Paul Sartre'la dostluk kurdu. Napolyon Bonapart'ın kurucusu olduğu ve Fransa'nın dünya çapında saygın üniversitesi École Normale Supérieure'de felsefe eğitimi gördü. 1926'da eğitimine ara verip bir Fransız milyarder iş adamının oğluna özel öğretmenlik yapmak için Fransa'dan ayrılarak Yemen'in bir kıyı şehri olan Aden'e gitti. Buradaki altı aylık deneyimlerine dayanarak ilk romanı olan Aden Arabistan'ı yazıp 1931'de yayınlattı.
Ardından Fransız Komünist Partisine üye olarak parti çevresindeki çeşitli işlerde çalıştı; partinin dergisine yazılar yazdı ve Paris'te bir parti kitapçısını işletti. Daha sonra edebiyat öğretim üyeliği yaptı. 1930'lı yıllarda FKP'nin önde gelen entelektüellerinden biriydi. Partinin L'Humanité adlı gazetesinde haftada bir edebiyat eleştirileri yayınlandı. Başlıca eserlerinin tümünü II. Dünya Savaşına dek bu dönemde kaleme aldı.
Stalin'in Hitler'le saldırmazlık anlaşması imzalaması üzerine parti çizgisinin bir anda halk cephesi karşıtlığına kaymasını o güne dek antifaşist harekete aktif katılmış ve İspanya İç Savaşı sırasında Cumhuriyetçilerin davasına sahip çıkmış biri olarak kabullenemeyip ülke içindeki en üst düzey yönetici Jacques Duclos'a kısa bir istifa mektubu göndererek Eylül 1939'da partiden ayrıldı. İstifa nedeninin Moskova ile Berlin arasındaki bu anlaşmayı yanlış bulması değil, Fransız Komünistlerin kendi politikalarını belirlerken Ruslar kadar cesur davranamamaları olduğunu belirtti.
Hitler Fransa'ya saldırınca orduya katıldı. 23 Mayıs 1940'ta Alman ordularının Dunkerque saldırısı sırasında Recques-sur-Hem'deki (Pas-de-Calais) Château de Cocove'da henüz 35 yaşındayken öldü.
Fransa yenilince Nazi yetkililerle uzlaşarak yeniden yasal faaliyete geçme görüşmeleri yapan Fransız Komünist Partisi Paul Nizan'a karşı karalama kampanyası açarak hain, satılmış gibi suçlamalar yöneltti. Mart 1940'ta Komintern'in yayın organında genel sekreter Maurice Thorez imzalı ve Boyunduruklu Hainler başlıklı bir yazıda Paul Nizan'ın polis olduğu iddia edildi. Savaş sonrasında daha da yoğunlaşan bu kampanyaya Louis Aragon da aktif olarak katılıp Les Communistes (1949) adlı romanında Paul Nizan'a Orfilat adlı polis ve hain olarak yer verdi. Bu yüzden yirmi yıl kadar bir süre eserleri lanetli muamelesi gördü. Ancak 1960'ta yeniden basılan Aden Arabistan için Jean-Paul Sartre tarafından "itibarının iade edilmesi" anlamına gelen bir önsöz yazmasıyla durum değişmeye başladı. Bu önsözde Jean-Paul Sartre şöyle der:1
On iki yıldır Fransız Komünist Partisi üyesiyken, Eylül 1939'da ayrıldığını bildirdi. Bu affedilemez bir hataydı, çünkü Hristiyanların Tanrısının lanetle cezalandırdığı umutsuzluk günahıydı. Ama Komünistler cehenneme inanmaz, hiçliğe inanır. Nizan yoldaşın hiçliğe intikaline karar verildi. Bu arada çoktan ensesine bir domdom kurşunu yemişti gerçi, fakat bu temizlik kimseyi tatmin etmedi: Ölmesi yetmiyordu, hiçbir zaman yaşamamış olması gerekliydi. Yaşamına tanıklık edenler onu aslında tanımadıklarına ikna edildiler: Bir hain, bir satılmıştı o; İçişleri Bakanlığına kayıtlı bir ajandı, onun imzasını taşıyan makbuzlar bulunmuştu. Bir yoldaş, onun ardında bıraktığı eserlerin eleştirmeni kesildi ve bu eserlerde ihanet etme saplantısı keşfetti: Romanlarında muhbirleri anlatan bir yazar, diyordu bu filozof, bizzat kendisi muhbirlik yapmadıkça onların tavırlarını nereden bilebilir? Görüldüğü üzere pek derin bir iddia , ama bir o kadar da tehlikeli: Bir süre sonra bu eleştirmen de hain ilan edildi, dışlandı; kendi saplantılarını kurbanına mı yansıtmıştı acaba? Buna rağmen entrika başarılı olur, zanlı kitaplar ortadan kaldırılır, gözü korkutulan yayıncılar bu kitapları mahzenlerde çürümeye bırakır ve sindirilen okuyucular bunları istemeye cesaret edemez. Bu sessizlik tohumu filizlenecek ve on yıl içinde mutlak yadsımaya dönüşecekti: Bu ölü, tarihten silinecek, ismi yok olup gidecek ve doğumu hafızalardan sökülüp atılacaktı.
Komünistler mücadeleye avantajlı başladı: Korumasız bir mezara gece saldırmak çocuk oyuncağıdır; birinci raundu kaybettilerse bu bizi çok küçümsemelerindendi. Yaslar ve zaferlerle gözleri kamaşmış Parti entelektüelleri kendilerini bir şövalye tarikatı sayıyor, kendilerine “çağımızın daimi kahramanları” diyorlardı. Sanırım bu günlerdeydi, eski öğrencilerimden biri ince bir ironiyle karışık bana şöyle söyledi: “Biz Komünist entelektüeller, gördüğünüz gibi büyüklük kompleksinden muztaripiz!” Kısacası, kendi düşkünlüğünün farkında olmayan düşkün insanlar. O kadar kibirliydiler ki, işi Nizan’ın en yakın dostlarına iftira atmaya dek vardırdılar: Bununla bizi sınadılar akıllarınca. Hadi bakalım kanıt gösterin dediğimizde, onlara itimat etmediğimizden ve hiç de kibar davranmadığımızdan dolayı bizi eleştirerek geri çekildiler.
İkinci raundu kaybeden biz olduk: Kafaları karıştırmak tek başına yeterli değildi; ikna etmek, üstünlük kazanmak, geri çekilen düşmanın önünü kesmek gerekliydi. Zaferimiz bizi ürkütmüştü: Aslında, bu adaletsiz adalet savaşçılarını seviyorduk içten içe; birimiz, “üstlerine gitmeyelim, sonunda kızmaya başlayacaklar” dedi. Artık bu mevzunun kapandığını düşünmüştük, ama aslında kulaktan kulağa tüm Partiye yayılmıştı; Bergerac’ta, Mazamet’te, Partiye yeni katılanlar en küçük bir kuşku duymadan, kayıtsızca, Nizan adındaki birinin kadim suçlarını öğrendiler.
Jean-Paul Sartre, Paul Nizan'a her daim saygı duyar, yaşasaydı Bulantı kitabına önsöz yazmasını istediğini bile söyler:
Her ikimiz de yazmak istiyorduk. Ben ilk kitabımdan tek sözcük yazmadan çok önce, Nizan ilk kitabını yayınladı. Bulantı’nın yayınlandığı dönemde, bu gösterişli önsöz adeti olsaydı eğer, bana önsöz yazan o olurdu.
Nihayet 1966'da Louis Aragon Les Communistes adlı romanından Orfilat karakterini çıkardı. FKP ise resmen ancak 1970'lerin sonunda Paul Nizan'ın itibarını iade etti.
Orijinal kaynak: paul nizan. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Aden Arabistan (Ayrıntı Yayınları Eylül 2019) ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page